Lễ khao lề thế lính Hoàng Sa ở Lý Sơn - Quy mô, ý nghĩa của Lễ hội cấp quốc gia

Theo sách Phủ biên tạp lục của Lê Qúy Đôn “Vào khoảng đầu thế kỷ 17 thời các chúa Nguyễn, nhận thấy tầm quan trọng của việc mở mang bờ cõi và nguồn tài nguyên quý giá ở vùng biển Đông của Tổ quốc, đặc biệt là tại quần đảo Hoàng Sa và Trường Sa, các chúa Nguyễn đã thành lập “đội Hoàng Sa” gồm 70 dân đinh giỏi nghề đi biển ở các làng An Vĩnh và An Hải tại vùng cửa biển Sa Kỳ và làng An Vĩnh, An Hải trên đảo Lý Sơn để giương buồm vượt sóng ra khơi tìm kiếm hải vật, sản vật, đo đạc thủy trình, tuần phòng trên biển đảo, đồng thời cắm cột mốc, dựng bia chủ quyền trên quần đảo Hoàng Sa và Trường Sa.

Theo đó, cứ vào tháng 2 hoặc tháng 3 âm lịch, đội Hoàng Sa này nhận lệnh ra đi và đến tháng 8 âm lịch trở về cửa Eo (cửa biển Thuận An – Huế) để nộp các loại hải vật quý giá cho triều đình. Đội Hoàng Sa sau này được củng cố thành Thủy quân Hoàng Sa (kiêm quản “đội Bắc Hải” có nhiệm vụ khai thác vùng biển Hoàng Sa và Trường Sa). Trong suốt nhiều thế kỷ hoạt động, đã có hàng vạn người lính Thủy quân Hoàng Sa vượt qua biết bao sóng gió, bão tố để thực thi nhiệm vụ giữ gìn chủ quyền lãnh thổ ở 2 quần đảo Hoàng Sa và Trường Sa. Do tính chất nguy hiểm của những chuyến đi biển, không phải người lính nào cũng có may mắn trở về đất liền an toàn. Theo ghi chép trong gia phả của các tộc họ có người đi lính Hoàng Sa trên đảo Lý Sơn thì đã có rất nhiều người lính ra đi không trở về. Hình ảnh những khu mộ chiêu hồn. mộ gió không xác người của các tộc họ trên đảo Lý Sơn là một minh chứng bi hùng cho lòng can trường của các binh phu đối với chủ quyền biển đảo của Tổ quốc.

Để tưởng nhớ những dân binh Hoàng Sa đã hy sinh khi làm nhiệm vụ và ý nguyện cầu bình an cho những lính đi làm nhiệm vụ thiêng liêng nơi biển đảo Tổ quốc  vào tháng 2- 3 âm lịch hàng năm, các tộc họ trên đảo Lý Sơn lại tổ chức Lễ Khao lề Thế lính Hoàng Sa để tưởng nhớ, tri ân những thế hệ cha ông đi trước, đồng thời giáo dục thế hệ trẻ về truyền thống yêu nước đối với chủ quyền biển đảo quốc gia. 

Theo nhiều vị cao niên trên đảo, ý nghĩa của Khao lề là lệ khao định kỳ hàng năm, còn thế lính là nghi lễ cúng thế mạng cho những người lính thủy quân Hoàng Sa. Lễ Khao lề Thế lính Hoàng Sa còn để cúng tế tổ tiên, tế lễ và tưởng nhớ những người đi lính Hoàng Sa, Trường Sa đã khuất.

Lịch sử bảo vệ chủ quyền đối với 2 quần đảo Hoàng Sa, Trường Sa của dân tộc được viết bằng mồ hôi, xương máu và cả sinh mạng của nhiều thế hệ tráng đinh ở Lý Sơn. Họ thật sự là những anh hùng vô danh, mãi mãi được lưu truyền trong tâm thức của người dân Quảng Ngãi nói chung và Lý Sơn. Từ thực tiễn hoạt động của đội Hoàng Sa xưa, trong điều kiện phương tiện tàu thuyền đi lại trên biển thô sơ và luôn phải đối mặt với nguy cơ "một đi không trở lại", đã hình thành ở Lý Sơn những câu hát dân gian "Hoàng Sa lắm đảo nhiều cồn/Chiếc chiếu bó tròn mấy sợi dây mây"; "Chiều chiều ra ngóng biển xa/Ngóng ai đi lính Trường Sa chưa về"… và rất nhiều câu ca nói về đội Hoàng Sa và Trường Sa được nhiều người dân ở Lý Sơn nhớ và thuộc để truyền cho thế hệ mai sau về một thời bi hùng oanh liệt trong trang sử bảo vệ chủ quyền quốc gia trên hai quần đảo Hoàng Sa và Trường Sa.

Ngày nay, người dân Lý Sơn vẫn còn lưu truyền câu ca: “Hoàng Sa trời nước mênh mông/Người đi thì có mà không thấy về/Hoàng Sa mây nước bốn bề/Tháng hai/ba khao lề thế lính Hoàng Sa”. Tương truyền, mỗi người lính trong đội Hoàng Sa khi đi làm nhiệm vụ phải chuẩn bị cho mình một đôi chiếu, 7 nẹp tre và 7 sợi dây mây để nếu không may xấu số bỏ mạng trên biển thì sẽ dùng để bó xác và thả xuống biển. Từ thực tiễn mất mát hy sinh của nhiều lớp người đi làm nhiệm vụ tại 2 quần đảo Hoàng Sa, Trường Sa, ở đây đã hình thành một nghi lễ mang đậm tính nhân văn của người dân Lý Sơn - cúng thế cho người sống để cầu mong người đi được bình an trở về quê hương, bản quán. Vì vậy, có thể khẳng định nguồn gốc sâu xa của “lễ khao lề thế lính Hoàng Sa” ngày nay là nghi lễ “cúng thế lính” xưa của nhân dân làng An Vĩnh và các tộc họ trên đảo Lý Sơn để cầu bình an cho người lính Hoàng Sa trước khi đội lên đường làm nhiệm vụ.

Để chuẩn bị lễ khao lề, người ta làm 05 mô hình thuyền, các phẩm vật tế lễ, bài vị của các Cai đội Hoàng Sa và những binh lính trong đội, bài vị của các vị thần cai quản biển cả. Trước khi tổ chức lễ khao lề, Ban tế tự đình làng tổ chức lễ tế thần vào đêm trước và tổ chức lễ cầu an cho vong linh các chiến sĩ đội Hoàng Sa. Lễ khao lề được tổ chức ngoài sân đình và do các tộc họ cùng thầy pháp thực hiện. Ông Cả làng và các chức sắc trong làng tham gia làm bồi tế, với sự tham dự của hàng nghìn người dân trong huyện, du khách trong và ngoài tỉnh. Để thực hiện nghi lễ, người ta chuẩn bị 03 ban thờ đặt đồ tế như thịt heo, gà, muối, bánh khô…, bài vị các Cai đội và chiến sỹ Hoàng Sa. Trước các ban thờ là 05 mô hình thuyền câu. Sau khi thầy pháp thực hiện các nghi thức bắt ấn trừ tà, làm phép để an vị các vong linh chiến sỹ Hoàng Sa, là nghi thức đọc văn tế.

Sau phần Lễ chính là nghi thức thả thuyền tế ra biển. Các thuyền tế được các thanh niên trai tráng đưa ra biển để thả trôi theo dòng nước, cầu cho vong linh những người lính trong đội Hoàng Sa xưa được siêu thoát và cầu mong cuộc sống yên bình cho mỗi cá nhân và cả cộng đồng. Trong những năm gần đây, lễ khao lề thế lính Hoàng Sa được địa phương tổ chức khá long trọng, với sự tham gia đông đảo của nhân dân trên đảo, tạo nên một nghi lễ mang đậm nét nhân văn. Lễ khao lề thế lính Hoàng Sa được tổ chức kết hợp với các sinh hoạt văn hóa như: Hội hoa đăng, hát bội, múa lân, lễ rước và lễ hội đua thuyền tứ linh truyền thống.

Lễ khao lề thế lính Hoàng Sa góp phần phản ánh về lịch sử bảo vệ chủ quyền lãnh thổ của Việt Nam trên vùng Biển Đông, đặc biệt là chủ quyền đối với hai quần đảo Hoàng Sa và Trường Sa của các binh thuyền đội Hoàng Sa - Trường Sa cùng thuỷ quân Hoàng Sa - Trường Sa. Thông qua Nghi lễ này đã góp phần khơi dậy lòng yêu nước, còn bảo tồn các giá trị văn hóa của cha ông, giúp cố kết cộng đồng, giáo dục truyền thống cho các thế hệ con cháu Lý Sơn.

Vừa qua, Đoàn công tác của Cục Du lịch quốc gia Việt Nam đã làm việc với tỉnh Quảng Ngãi và huyện Lý Sơn về tổ chức Lễ Khao lề thế lính Hoàng Sa với qui mô cấp Quốc gia cùng chuỗi sự kiện trang nghiêm và đặc sắc kéo dài từ ngày 24-28/4/2024. Các hoạt động nổi bật sẽ diễn ra trong Tuần lễ gồm: Khai mạc Lễ khao lề thế lính Hoàng Sa và Hội đua thuyền truyền thống tứ linh; Chương trình nghệ thuật chào mừng; Cuộc thi Người đẹp biển Việt Nam; Hội thi tiếng hát dân ca 3 miền; Giải bóng chuyền bãi biển nữ; Giải bơi vượt biển Lý Sơn - An Bình; Giải marathon cung đường đảo Lý Sơn; Triển lãm chuyên đề liên quan đến Hoàng Sa và Trường Sa; biểu diễn nghệ thuật phục vụ nhân dân...

Tỉnh ủy viên - Bí thư Huyện ủy Lý Sơn ông Nguyễn Minh Trí, cho rằng: Chuỗi sự kiện của Lễ khao lề thế lính Hoàng Sa và các hoạt động liên quan sẽ là điểm nhấn, giúp Lý Sơn quảng bá hình ảnh, thương hiệu của mình đến với du khách, do đó sự kiện này phải được tổ chức một cách chu đáo, trang nghiêm, bài bản và đặc sắc.

Tháng 4/2013, Bộ trưởng Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đã quyết định đưa Lễ khao lề thế lính Hoàng Sa vào Danh mục Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia, loại hình Tập quán xã hội và tín ngưỡng.

Lễ khao lề thế lính Hoàng Sa - một lễ thức dân gian gắn liền với quá trình ra đời và hoạt động của Đội Hoàng Sa kiêm quản Bắc Hải. Lễ được tổ chức hàng năm vào tháng 3 âm lịch nhằm bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa mang đậm tính nhân văn của người dân Lý Sơn, tưởng nhớ và tri ân công ân công ơn của các bậc Hùng binh Bắc Hải năm xưa đã có công trong công cuộc bảo vệ chủ quyền lãnh hải Tổ quốc trên hai quần đảo Hoàng Sa và Trường Sa của Việt Nam./.